Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminat
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Anayasa’da kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı usuli güvenceler bakımından korunmuş olsa da maalesef vatandaşlarımız devlet makamları tarafından kişi hürriyeti, özgürlüğü ve güvenliği bakımından haksız ve kanunsuz muamelere maruz kalmaktadır. Ceza Muhakemesi Kanunumuz kanun dışı yakalanan veya tutuklanan kişiler hakkındaki ceza davası beraatle sonuçlanan kimselerin devletten tazminat isteyeceğini kabul etmiştir.
Haksız tutuklama nedeniyle tazminat davası, kişi özgürlüğüne ceza hukuku müdahalesinin etkilerini gidermek amacıyla açılan önemli bir davadır.
Haksız tutuklama nedeniyle mağdur olan kişiler için ayrıntılı düzenlemeler Ceza Muhakemesi kanununda düzenlenmiştir.
TAZMİNAT İSTEYEBİLECEK KİŞİLER:
Suç soruşturması veya kovuşturması sırasında;
– Kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilen, kanunî gözaltı süresi içinde hâkim önüne çıkarılmayan,
– Kanunî hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan, kanuna uygun olarak tutuklandığı hâlde makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu süre içinde hakkında hüküm verilmeyen, kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen,
-Mahkûm olup da gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden fazla olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan,
-Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hâllerde sözle açıklanmayan, yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen,
-Hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde gerçekleştirilen, eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde el konulan veya korunması için gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amaç dışı kullanılan veya zamanında geri verilmeyen, yakalama veya tutuklama işlemine karşı Kanunda öngörülen başvuru imkânlarından yararlandırılmayan kişiler, maddî ve manevî her türlü zararlarını, Devletten isteyebilirler. Haksız koruma tedbirlerine karşı açılacak tazminat davalarında muhatap Devlet Hazinesidir.
Uygulamada bu tazminatın adı beraat tazminatıdır. Bu tazminatın talep edebilmesi için sanığın veya şüphelinin beraat etmesi ya da şüpheli hakkında takipsizlik kararı verilmesi gerekmektedir.
Beraat kararı veya takipsizlik hükümlerin kesinleştiğinin kişiye tebliğinden itibaren üç ay ve her hâlde karar veya hükümlerin kesinleşme tarihini izleyen bir yıl içinde tazminat isteminde bulunulabilir.
Bu dava, zarara uğrayanın oturduğu yer ağır ceza mahkemesinde ve eğer o yer ağır ceza mahkemesi tazminat konusu işlemle ilişkili ise ve aynı yerde başka bir ağır ceza dairesi yoksa, en yakın yer ağır ceza mahkemesinde açılacaktır.
Haksız tutuklama nedeniyle açılan tazminat davasında maddi ve manevi tazminat kalemlerinin belirlenmesi için belli bir ölçüt yoktur. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına göre 1 ay haksız tutuklanmış kişi için 1000 Euro manevi tazminata hükmedilmiştir.
Hukuk sistemimizde tazminat hesabında istemde bulunan kişinin sosyoekonomik durumu, yargılandığı suçun niteliği, ağırlığı, tutuklanmasına neden olan olayın cereyan tarzı, tutuklulukta kaldığı süre vs. hususlar göz önünde bulundurularak tazminata hükmedilmektedir.
MADDİ TAZMİNAT KALEMİ:
Haksız tutuklama nedeniyle gerçek maddi zararın saptanmasında, sübjektif taktir yerine, somut delillere dayanılarak zarar miktarı belirlenecektir. Gerçek zarardan maksat, zarara uğrayanın halen mevcut mal varlığı ile uygulanan koruma tedbiri olmasaydı bu mal varlığının olacağı hal arasındaki farktan ibarettir.
Eğer zarara uğrayan, zarar miktarını belirleyebilecek herhangi bir bilgi ve belge sunamamışsa, maddi zarar, tutuklu kalınan dönemde geçerli net asgari ücret üzerinden hesaplanacak. Asgari ücret üzerinden hesaplanmasında hafta sonu, dini ve milli bayram tatilleri nedeniyle indirim yapılmayacaktır.
İstemde bulunanın, fiilen çalışmayacak bir konumda olmuş olması halinde de, maddi bir kaybının olduğu kabul edilerek tazminat miktarı, geçerli net asgari ücret üzerinden belirlenecektir. Asgari ücret üzerinden maddi tazminat hesabı yapılabilmesi için geçinmesi için gerekli olan asgari gelirinden mahrum kalması gereklidir.
Maddi tazminat hesaplanırken istemde bulunanın uğradığı maddi kayıpları belgelendirmesi gerekmektedir. Tazminat isteminde bulunan kişinin, sunmuş olduğu belgelere göre inceleme yapılır.
Haksız koruma tedbirlerine dair tazminat davası için hakim sosyal araştırma raporu ister. Bu raporda tazminat talep edenin gelir durumu bilgisi mahkeme tarafından istenir. Mahkeme istemde bulunan kişinin sosyoekonomik durumu ve ailevi durumu hakkında gerekli yerlere müzekkere yazarak araştırma yapmaktadır. Tazminat isteyen kişi, sigortalı çalışıyorsa SGK genel müdürlüğüne müzekkere yazılarak hangi dönemler içerisinde çalıştığı bilgisi istenmektedir.
Tazminat isteminde bulunan kişiden ücret bordrosu, çalıştığı iş yeri adresinin bildirilmesi istenir. Eğer çalışmayan biriyse tazminat miktarı asgari ücret bedeli üzerinden belirlenir. Tutuklama nedeniyle iş kaybı yaşanmışsa mahkemeden bu zararda talep edilebilir.
Davacı, serbest meslek kazancına sahip biriyse tutuklama öncesi döneme ilişkin gelir kazanç durumu tespit edilir. Bunun için asgari 4 döneme ait gelir veya kurumlar vergisi beyannamesi mahkemeye ibraz edilmelidir.
Örneğin: Ticaretle uğraşmakta olan bir iş adamı haksız tutuklamaya maruz kaldığında haksız tutuklama nedeniyle açacağı tazminat davasında tutukluluk öncesi döneme ilişkin gelir durumunu ispatlaması gerekmektedir. İbraz edeceği kurumlar vergisi beyannamesinden tazminat hesabında geriye dönük 4 dönem için bir ortalama alınır .
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca 16 yaşından büyükler için belirlenen net asgari ücret miktarları üzerinden hesaplanacak miktarın gelir kaybı olarak ödenmesine karar verilecektir. Tazminat isteminde bulunan kişi, sigortalı çalıştığı dönemi ispatlayamadığı takdirde AGİ indirim kesintisi yapılarak maddi tazminat hesaplanmaktadır.
Haksız tutuklanan kişi, yargılama süreci içerisinde eğer bir avukattan hukuki hizmet almışsa ödemiş olduğu avukatlık ücretini isteyebilir. Avukatlık ücreti, serbest meslek makbuzunun mahkemeye ibraz edilmiş olması şartıyla maddi tazminat içinde istenebilmektedir.
Davacının tutuklu kaldığı dönem için maddi zararları hesaplanırken yatak, yol, iaşe bedeli ile cezaevi harcamaları, cezaevi ziyaretçilerinin yol harcamaları ve benzeri giderlerinin maddi zarar hesabına dahil edilmemektedir.
MANEVİ TAZMİNAT KALEMİ
Haksız tutuklanan kişinin, sosyal ve ekonomik durumu, üzerine atılı suçun niteliği, tutuklanmasına neden olan olayın cereyan tarzı, tutuklu kaldığı süre ve benzeri hususlar da gözetilmek suretiyle, zenginleşme sonucu doğurmayacak şekilde, hak ve nesafet kurallarına uygun makul bir manevi tazminata hükmedilecektir.
Haksız tutuklama tedbiri nedeniyle tazminat davasında faiz başlangıç tarihi haksız fiilin uygulandığı tarihtir. Haksız tutuklanan kişinin tutuklandığı tarihten itibaren yasal faiz yürütülmesi gerekmektedir.
Tazminat isteminde bulunan kişi dilekçesinde faiz başlangıç tarihini mutlaka belirtmelidir. Aksi halde mahkeme faiz başlangıcını davanın açılış tarihi olarak esas alacaktır. Tazminat davasında istenen faiz oranı yasal faiz oranıdır.
BAŞVURU NASIL YAPILIR?
Tazminat isteminde bulunan kişi, dilekçesinde kimliğini, açık adresini, zarar uğradığı olayı, zararın niteliğini, maddi ve manevi zararın neyden kaynaklandığını belirtmeli varsa ispat belgelerini dilekçesine eklemelidir.
Mahkeme, dosyayı inceledikten sonra yeterliliğini belirlediği dilekçe ve eki belgelerin bir örneğini Devlet Hazinesinin kendi yargı çevresindeki temsilcisine tebliğ ederek, varsa beyan ve itirazlarını on beş gün içinde yazılı olarak bildirmesini ister.
Dilekçesindeki bilgi ve belgelerin yetersizliği durumunda mahkeme, eksikliğin bir ay içinde giderilmesini, aksi hâlde istemin reddedileceğini ilgiliye duyurur. Mahkeme davacının sunduğu belgelere göre işlem yapacaktır.
Resen araştırma ilkesinin uygulanmadığı bu davalarda belgelerin eksiksiz olmasına dikkat edilmelidir. Davaya dayanak teşkil eden ispat belgeleri sunulmadığı takdirde asgari ücret tarifesi üzerinden tazminat miktarı belirlenmektedir. Vekil aracılığıyla yapılan başvurularda özel yetki aranmaktadır.
Koruma tedbirleri nedeniyle açılan tazminat davasında harç ve başvuru ücreti alınmamaktadır.
DAVA SÜRECİ NASIL OLACAKTIR?
Haksız tutuklama nedeniyle açılan tazminat davalarında haksız tutuklanan kişinin ne kadar süre tutuklu kaldığı ve gelir durumu için bilirkişi raporu mahkemece istenmektedir.
İnfaz sürelerinin cezaevinden sorulması gerekmektedir. Tazminat isteyen hakkında düzenlenen tutuklamanın infazının yapılıp, yapılmadığı infaz yapılmış olması halinde infaz tarihlerinin ceza infaz kurumundan sorulması suretiyle tespit edilmesi gerekir.
Mahkeme, kararını duruşmalı olarak verir. İstemde bulunan ile Hazine temsilcisi, açıklamalı çağrı kâğıdı tebliğine rağmen gelmezlerse, yokluklarında karar verilebilir.
Haksız tutuklamadan kaynaklanan tazminat davalarında, ancak davanın tamamen reddi halinde davalı hazine lehine vekalet ücretine hükmolunabileceği, davanın kısmen kabul edilmiş olunması karşısında davalı hazine lehine vekalet ücretine hükmedilmemektedir.
Tazminat davaları nedeniyle Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi gereğince hesaplanan nisbî avukatlık ücreti ödenir. Ancak, ödenecek miktar Tarifede sulh ceza hâkimliklerinde takip edilen işler için belirlenen maktu ücretten az, ağır ceza mahkemelerinde takip edilen davalar için belirlenen maktu ücretten fazla olamaz.
Haksız tutuklama tedbirlerinin uygulanmasına kamu görevlilerinin kusuruna göre de devlet ödediği tazminatı kamu görevlisine rücu edebilir.
Haksız tutuklama nedeniyle tazminat davasına başvurabilmek için beraat kararı veya takipsizlik kararının kesinleşmesi şartı aranmaktadır.
KESİNLEŞME DURUMU ZORUNLU OLAN HALLER
-Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen,
-Mahkûm olup da gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden fazla olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılanlar hakkında tazminat davası açabilmek için yargılama sonucunun beklenmesi ve kesinleşmesi gerekmektedir.
Bunlar dışında haksız tutuklama nedeniyle tazminat davası açabilmek için hükmün kesinleşmesinin aranmadığı özel haller de vardır.
BAŞVURU İÇİN KESİNLEŞME ŞARTI ARANMAYAN DURUMLAR
Hükmün kesinleşmesinin beklenmediği özel haller;
-Kanunî hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan,
-Kanuna uygun olarak tutuklandığı hâlde makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu süre içinde hakkında hüküm verilmeyen,
-Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hâllerde sözle açıklanmayan,
– Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen,
-Hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde gerçekleştirilen kimselerin tazminat istemleri için dosyanın kesinleşmesini beklemeden devlet aleyhine tazminat davası açabilirler.
TAZMİNAT İSTEYEMEYECEK KİŞİLER
Bazı durumlarda tazminat talep edemeyecek kişiler kanunda belirlenmiştir.
Bunlar;
-Kanuna uygun olarak yakalanan veya tutuklanan kişilerden aşağıda belirtilenler tazminat isteyemezler
-Tazminata hak kazanmadığı hâlde, sonradan yürürlüğe giren ve lehte düzenlemeler getiren kanun gereği, durumları tazminat istemeye uygun hâle dönüşenler
-Genel veya özel af, şikâyetten vazgeçme, uzlaşma gibi nedenlerle hakkında kovuşturmaya yer olmadığına veya davanın düşmesine karar verilen veya kamu davası geçici olarak durdurulan veya kamu davası ertelenen veya düşürülenler
-Kusur yeteneğinin bulunmaması nedeniyle hakkında ceza verilmesine yer olmadığına karar verilenler
-Adlî makamlar huzurunda gerçek dışı beyanla suç işlediğini veya suça katıldığını bildirerek gözaltına alınmasına veya tutuklanmasına neden olanlar.
Kendi kusurlu davranışları ile tutuklanmasına neden olanlar da tutuklama tedbirinin haksız olduğu nedeniyle tazminat davası açamamaktadır.
Bu gibi durumlarda tazminat istemi onaylanmışsa tazminatın geri alınması söz konusu olacaktır.
Kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin kararı sonradan kaldırılarak, haklarında kamu davası açılan ve mahkûm edilenlerle ve yargılamanın aleyhte yenilenmesiyle beraat kararı kaldırılıp mahkûm edilenlere ödenmiş tazminatların mahkûmiyet süresine ilişkin kısmı, Cumhuriyet savcısının yazılı istemi ile aynı mahkemeden alınacak kararla kamu alacaklarının tahsiline ilişkin mevzuat hükümleri uygulanarak geri alınır.
Şüpheli/sanığın haksız olarak tutuklanması halinde CMK md 141’e göre tazminat davası açmasına uzlaştırmanın sağlanmış olmasının bir etkisi yoktur. Uzlaştırmanın sağlandığı hallerde de şüpheli/sanık kanuna aykırı uygulanan tutuklama nedeniyle tazminat davası açabilecektir.
Daha detaylı bilgi için lütfen bizimle iletişime geçiniz.